श्री विष्णुंचे सर्वात मोठे भक्तच झाले त्यांचे शत्रु..!

वैकुंठ ही भगवान विष्णूची निवासभूमी आहे. वैकुंठाला ‘नित्य आनंदाचे निवासस्थान’ असे म्हणतात. हिंदू पुराणानुसार, हे सर्वोच्च अध्यात्मिक क्षेत्र मानले जाते, जेथे पोहोचणे हे अंतिम लक्ष्य आहे. या अद्वितीय प्रदेशाच्या प्रवेशद्वारावर जय आणि विजय हे दोन द्वारपाल पहारा देत असतात.

सृष्टीच्या प्रारंभी, भगवान ब्रह्मदेवांनी ‘चतु:सन’ किंवा ‘चार कुमार’ यांची निर्मिती केली. हे चार कुमार ब्रह्मदेवांच्या मनातून केवळ इच्छेने जन्मलेले असल्यामुळे त्यांना ब्रह्मदेवांचे मानसपुत्र म्हणतात. त्यांच्या वडिलांपासून मिळालेल्या वरदानामुळे आणि त्यांच्या तपाच्या बळावर, चार कुमार पाच वर्षांचेच दिसत होते.

एका दिवशी, चार कुमार म्हणजेच सनक, सनंदन, सनातन आणि सनत्कुमार, वैकुंठाच्या प्रवेशद्वारावर आले
तेव्हा जय आणि विजय, जे वैकुंठाच्या द्वारपाल होते, त्यांनी त्यांना थांबवले, कारण ते त्यांना लहान मुले समजले. त्यांनी कुमारांना सांगितले की, श्रीविष्णू विश्रांती घेत आहेत आणि ते सध्या त्यांना भेटू शकत नाहीत. परंतु कुमारांनी उत्तर दिले की भगवान नेहमीच आपल्या भक्तांसाठी उपलब्ध असतात. तुम्हाला आम्हाला आपल्या प्रभूंना भेटण्यापासून थांबवण्याचा अधिकार नाही.

जय आणि विजय हे समजून घेऊ शकले नाहीत आणि त्यांनी त्या कुमारांशी खूप वेळ वाद घातला. कुमार हे अत्यंत शुद्ध होते आणि त्यांच्या हृदयात कोणत्याही नकारात्मक गुणांचे (काम, क्रोध, लोभ, मोह, अहंकार इत्यादी) चिन्ह नव्हते. पण भगवंतांनी आपल्या द्वारपालांना धडा शिकवण्यासाठी कुमारांच्या शुद्ध हृदयात क्रोधाची भावना निर्माण केली. संतप्त कुमारांनी जय आणि विजय यांना शाप दिला की ते आपले दैवीपण गमावून पृथ्वीवर मृत्यू लोकात जन्म घेतील आणि तिथेच राहतील.

जेव्हा कुमारांनी जय आणि विजय यांना वैकुंठाच्या द्वारावर शाप दिला, तेव्हा श्रीविष्णू त्यांच्यासमोर प्रकट झाले आणि द्वारपालांनी त्यांना शाप दूर करण्याची विनंती केली. श्रीविष्णू म्हणाले की, कुमारांचा शाप मागे घेता येणार नाही. त्याऐवजी, त्यांनी जय आणि विजय यांना दोन पर्याय दिले. पहिला पर्याय होता की त्यांनी पृथ्वीवर सात जन्म घेत भक्त म्हणून राहावे, तर दुसरा पर्याय होता की त्यांनी तीन जन्म श्री विष्णू यांचे शत्रू म्हणून घ्यावेत

या दोन्ही गोष्टी पूर्ण झाल्यावर, ते पुन्हा वैकुंठात जाऊन कायमचे श्री विष्णू यांच्यासोबत राहू शकतील. जय आणि विजय यांना सात जन्मांच्या लांब काळापर्यंत श्री विष्णू यांच्यापासून दूर राहण्याची कल्पना सहन होऊ शकत नव्हती, त्यामुळे त्यांनी दुसरा पर्याय स्वीकारला व त्यांनी ३ हि जन्मात मरणाच्या आधी श्री विष्णू यांचे दर्शन घ्याची इच्छा व्यक्त केली त्या वर श्री विष्णू म्हणाले की या ३ जन्मात त्यांचा उद्धार हा श्री विष्णू यांच्या हातून होईल आणि मृत्यू आधी त्यांना श्री विष्णू यांचे दर्शन होईल

भगवान विष्णूंचे शत्रू म्हणून, जय आणि विजय यांचा पहिला जन्म सत्ययुगात हिरण्याक्ष आणि हिरण्यकशिपू या रूपात झाला.

हिरण्याक्ष हा एक असुर होता, जो दिती आणि कश्यप ऋषींचा पुत्र होता. त्याने पृथ्वीला रसातळाशी नेले, आणि भगवान विष्णूंनी वराह अवतार घेत पृथ्वीला उचलण्यासाठी सागरात प्रवेश केला आणि हिरण्याक्षाचा वध केला.

त्याच्या मोठ्या भावाचे नाव हिरण्यकशिपू तो अत्यंत शक्तिशाली होता त्याचे वध भगवान नरसिंह यांनी केला.

त्यानंतर त्रेतायुगात – जय आणि विजय यांचा जन्म रावण आणि कुंभकर्ण या रूपात झाला, आणि भगवान विष्णूंनी रामचंद्र या रूपात त्यांना ठार मारले.

द्वापारयुगाच्या शेवटी – जय आणि विजय यांचा तिसरा जन्म शिशुपाल आणि दंतवक्र या रूपात झाला आणि भगवान श्रीकृष्णांनी त्यांचा वध केला.

म्हणून, वैकुंठातील भगवानाचे दोन द्वारपाल जय आणि विजय हे सत्ययुगात हिरण्यकशिपू आणि हिरण्याक्ष, त्रेतायुगात रावण आणि कुंभकर्ण, आणि द्वापारयुगाच्या शेवटी शिशुपाल आणि दंतवक्र झाले. या तिन्ही जन्मांत भगवानाच्या शत्रू म्हणून जगल्यानंतर, त्यांना पुन्हा वैकुंठात प्रवेश मिळाला.

अशाप्रकारे, जय आणि विजय यांनी तीन जन्म घेतल्यानंतर मुक्ती प्राप्त केली.

Author : Ketki Lembhe.